Иса ая якьу вегIда: хьид, гIул, цул, Iурд. Гьер вегIдайин ая учин ухьттанвелра читинвелра. Iурд хьуна мекIер ппара хье вахттуни гIул кканде агъа. ГIулана куче хье вахттуни, инсанар аве найч гьишагьан агъай. Инсан ,фикир акьучин, фиттилра рази вереф дава. ЯгIай кканде гьер вахттунин ухьтанвел агвас, бахил хьас, муфеIет кеттивас.
Исалас иса гьер вахттунин гьавара духIуба ве. Са иса хьегъилди сасра иса вейдава. Авала фикир акьучин хIурариъ алтухъ кучвелар верефттавуйи гIулана. Амма Iурдар — нецIварил хIа меркквара дивуна, хуларикес хIа кIутIкIутIаяра кедагъуна цIуппе верефи. Те вахттарин Iеламатар андава Iурдарин, амма арабир аркьай Iеламатар айчIва сасра вахттарин.
Ке ухьттан вахтт хIисаб аркьа цул. Ме арайи дуйис йирхуна аве Iу-хьибу джурейин рангар. Са кIуранил алдея цIабар аве гъазе, хъуьхъе, ире рангунинттар. Са багв гъазе амичин, сасра багв гьаттушуна ранг алттивуна аве.
Ухьтанвел суман цул ке ппара лирхан вегIдара э инсандин. Вей-вей Iурдихъди багу вередегьен инсанарив ппара хIеракат фаве чиппин курар акьуна гьадихьас. Цулин вахтт фачадаркеф башламиш аркьа малар – хIуппар хъаттари IуькIер акьас. Ппара хIеракат фаве мебурив чиппи уцуна, завал акьу IуькIер хуларихъди алчагъас. Фас пичин, цул эхIтибар алдава вахтт э. Ягъа рагъ айчин, багагь алчадивуна башламиш аркьа угъас. Сагелай угъас фачучIугуна сара рагъун ул даргвай са вахтт ве дуя алахъуна. Мишттин вахттуни аве завал акьу IуькIериъди угъалара айшуна, башламиш аркьа утIас. Авала уцу IьукIерин аркьафи хIа цIуппе фурар, эпелар. Фас пичин, те вахттари колхозарин-совхозарин IуькIер гьаттадивуна инсанарис ахттигьар афттавуйи гъас. Лап Iурдара ахъадина, алийина хIа ибхьера аверефи инсанари акьу IуькIерин фурар. Хабди верефи инсанар фурарихъас ибхьер хъадихьас. Гьал ме кардис алтухъ читинвелар адава. Фи вахттуни кканчира ве акьу IуькIуьн загьмат алчагъас ахттигьар ая. Гьертти учин мал-хъарайихъ хъуттурфуна, са бицIисуман алтухъ велра хъай аркьа. Фас пичин, Iурдар ирхе э, хабди нагагь хьид алахъуф хье вахттуни гъил джикъе дахьас.
IьукIер гьаттивуф башламиш аркьа инсанари чиппин узу мехIсулар завал аркьай гьаттивас. Ме калтуф, кьутI, чIичIакь. Хабди башламиш аркьа угаттихъас къайгъу дивас. Хье райондиъ газ адава вахттуни инсанари ахъиланде уголь, кIур. Са хIуькуматтин идарабури гъушучира, агьал инсанаривас нагагьра гъушанас вей андава уголар. Авал вахттари, хIуриди уголь ая камаз рукьагунас пай акьуна аверефи якьу-гIифу шуван арайиъ. Гьал ме кардихъас ппара читин хьуная, фас пичин ягъалас ягъа уголарин кьиматар гъайшая, инсанаривас аттрукьай андава гъушанас. Гьал ппара кIурарис йирхIа инсанар. Авала даради ушуна гъарефи. Те вахттари суман хье даран кIурар, куппар угаттар андава. Гьал ахиран исари инсанарис ягIархьуная лезгибурин багъларин кIурар гъушанас. Кумак хъатти, машин хъатти ушуна учис атIуна гъа, хъудаватти гъуршанде. Ттиан исас са машин кIураринра хьуная йицIу-цIеIу агъзур. Фикир акьучин, ппара хIа кIимат э касиб халкьарис. Вазалан инсандин ваджибалди рукьа са машин кIурарин. Миштти идегуна ппара читин ве инсанарис сасра герек иде курарис фиркьагьан пуна.
Ппараттари акьуная агьал хулариъ Iэкун ибгIавелар. Амма ме кардихъасра читин хьуная. Садпеф: Iэкв угаттара ппара хьуна кьацIра напряженибур гьуркьайдава. Iудпеф: Iэкварин кьиматар ягъалас ягъа гъайшай э. Ппара ичира са ппараттарис Iэгвалдава мигьас ирцIан пул, фас пичин, джалла хулариъ сасуман ибгIавел ве, мерттвел, цIа кеттушуна хал ругъувел адава. Пичар идихьай эркьва Iа мекIер хьасттегьен агъай, Iекв угаттари садпе мекIер киркьуфна сад ахъихьа ибгIавел.
Ттиан исан цулихъас пас хьасе дахи адине пуна. Сасра исари ме вахттуни хIа рагъара ай инсанари хутти байирарин курар аркьай аверефи. Агьал алахъуна угъай мекIер ая, ибхьера угъай тушкинди ая. МехIелди инсанарин хуппурариъ аме кеттадиву калтуфар, алчагъас хъучадархьуна IуькIер аме гIарариъ, хуппурариъ, бусттанариъ. Цулра хьидра алахъуф хье вахттуни инсанарис четин ве.
Луиза Гусукаева
