Гьер са инсандин Iуьмур кIилдин китаб хIисабе. Гьинан китабик фиштти ликIина айчин, гьетиштти хурайра э Iуьмур. Са агъзурна ерчIу вершна гIуьфцIурна садпе иса ЦIаеваз Малагусейнов Кьубутис шувас ушуне. Шувас ушухабра мин Iуьмурдин рекъ лидегьен рехIетинф хьундава.
«Удигьай кIилди иджи и. Iайвелар фикирдиъра кегьей ачархьайдавуй. Зун шувас адиф, Кьубути зе чи Муъминатра детдомдиас аттивуна че багуливди файдине. Шувас ирцIангунара кумакилди рекъуьл акьуне. Ппара йиркIуран идже инсан и зе хизан. Хьуне чахъ гIуьфу кIиркIна якьу руш. Iу руш бицIи ами кIине. Ке бицIи шиникквдин ери ваз дала дахьуна Кьубутайра кIине. Зе Iекве ягъ мучIе хьуне. Хабди хъучучIуне зе четинвелар, загьматар», — ахъаркьа ЦIаеваз баба.
Ерид музе шиникквара гардандиъ архьуна, илгуне ме сатти. Заманабура четинттари. Вун дакьуф вас нандиасра джиркIендавуй. Мал ухIайчира, IуькI аркьайчира загьмат, гIезабра ппара алвей. ЦIаеваз бабан чIаларилди, шуй кIестти ми кар аркьай ахьуная больницайин столовыйдиъ. Хабди мисаъ хIерамар ппара гIачархьа пуна шува перевод акьас акьуне агъа уч санитаркавелди. АцIуна исари кар акьуная ми санитаркавелди.
Курарилас айчIуна зейдайи вахттар ккеттушуна айчира, михъай кар акьу инсанарин йиркIвариъ, фикирариъ ме ппара абур-асул, ламус-гъират хъая идже дишагьли и пуна аме. Ме кар аслу э ме дишагьлин иджевелдилас.
ХIуькуматин кардин хIекъи, ери шиникквдин иде-даваттарис гьуркIайдавуй. Чара айра, адавайра алчархьай Iуьш, ягъ дагъай лиханас. Фидегьен лихучира, хумбеттин кьуват, мехIфар йиркIурас кканегъилди вейдавуй. Ичира валадар бадалди бабан йиркIураъ фишттин кардис кканчира мукь аве. Тушкинвелра фикирдиъ ачадартай, шиникквдилра алчадартай мехIелди ухIа гебур.
Гьемиштти ЦIаеваз бабара учин джандикес валадарис мугI акьуна, алтухъ дарвелра агвар дакьуна, ухIуна, хIа акьуне мебур. БицIиди дехIера кумак хьас зейдайи ухIуне малар, хIуппар.
«Мал-къарара ппара ухIасра лидегьен рехIетти адавуй. ГIуьфу фур IуькIерин колхоздис ахъийигуна са фур и хулахъди гъас вереф. ГIар уца идеми хулаъ адаттарис хъара четин и. IуькI гъаре машинара адавуй алтухъ. Къакъар аркьай хъархъай гъай кIилди алавей хумбарин джандилас. Къакъара валлагь ппара хъахъуф э. ГIултти кьадар хIисаб адавадегьен IуькIеринра кIурарин къакъар хъахъучин, Iурдана, хьидана меркквариас, нецIвариас айчIвай къачарин къакъара ппара хъахъуне. ДехIела идеф хьасе джан хIел андавай хъуруф», – агъа баба.
Гьелбетта дадра, бабра кьимат адавадегьен багьа э валадарис. Амма халкьдин арайиъ мисала аяфе: «Дад кIиф сагелай етум э, баб кIиф еригелай етум э».
Белики ме лап хIекь ахттилатра идеф хьасе. Фас пучин, идеми садтти илгухаб, Iайи гIеджиз зад хIисаб аркьа. Мифас хумбеттин кумак хъадавай хизан кIили гъас хьасттава. Шиниккварин эл-аягъра акьас хьасттава.
Мисалабура ппара ая бабарихъас:
— Бабан йиркIура рагъулас ибгIа акьасе.
— Бабан хъел хьидин ибхь хIисаб э, угъасе ппара, уьцIасе тегIди.
— Шиникквдис йирхIучин, Iуьр бабан гIунариъ акьасе.
— Бабан иджвел йицIу хIейвандифас гъадивас хьасттава.
— Гьер бабас учин валад хIа э.
Дишагьли къекъе кардис кумакихъ муьхIтадж хьучира, йиркIуран гIеджиз вейдава. КIилди гIезабара дардара йиркIураъ икIуна учин ягI гIуьбехъ аркьа.
ЦIаеваз баба ахъаркьа: «Кьубутай кIе вегIдайилас ппара исар Iешай ушуне зе. Шиникквар гъархьас аккикIухаб, Iуьшар зун Iешай фартафи, ахун адавай. Хиял вей зе милас хIа дард дуьяйиъ ахьасттава пуна. Шукур Аллагьдис! Шиникквара хIа хьуне. Дуз рекъуьъ ай, гьерф учин хулан хизандин эессибур хьуне. Амма хъара хIа дардара агуне дуьяйил. Бабарин гIанар дугурай. Шиниккварин дардар сайисра дагурай».
Дардара учис дегьен агуне, четинвеларна загьматара ппара хьуне, амма йиркIуран иджвелна дузвелра гулундава, инсанвелра фадихьундава.
Валадарин арайиъ йиркIв але зурба баб э! Сусарис ухьтан хьиджарбаб э! Хуттуларис ппара ккане хIабаб э! ХIуринттарис, къуншибурис идже дишагьлира э!
Салихат Малагусейнова
(КIил джуре номердиъ)
