Дуьйин варттал сифтта чIирхIар бадилхьуфна сад башламиш акьуне четинвелар, вазар, исар алттвей инсандин Iуьмур, экьуб-гъайшиб, лихуб, фикирар духIуба вей. Авала инсанарис лихубар, четинвелар, азиятар ппара алчархьайчира, Iеле гуни, уха хьед мерттеф и. Агьал инсанарис фи кканчира булди ая, амма Iелефра, аликIафра, дива элра кегьей джандис, сагъвелдис зарар кей э. РехIетара ппара хьуная инсандис. Хье хияларикес сад хье Iуьмурди ачадиная рехIетвеларикес – пластик э. Иджвелин багв суман Iайвелин багвра хъая михъ.
Пластикдин иджвелихъас гъургъучин, садпеф мин уджузвел, Iудпеф хьес рехIетвел. Сара иджвелин багв пластикдин гьемисал кIиркIвая. ЯгIайин ягъас ме адава ус, гIадава ус адава инсандин IуьмурдигI. Пластикдикес аркьа къабар, раккар, тIагарар, чIилIанар, къайфатарил, IуьркIарилра кегьей алгъадивуная. РехIетти, илгунди, гIанаъ аяфра аргвай батIарди аргва хьес. Амма хьин фикир аркьай адава сасра багухъас ме кардин.
Исан килил 10-20 мил. гьер джурайин пластикдикес акьуная герек дава шейъэр фадархъа инсанари бурчIанариккди. Фададахъунара найч акьасе пуна суал йисе инсанди? Ме кардихъас са четинвелра хьасттавуйи, нагагь ме са вахттунилас утIуна гулун верехаб. Пластикдикес акьуная са шейъ дуьйилас гуланас якьу верш исалас вартт кканде. Мебур гуланас хъучархьай адава. Фадархъаттар ягъалас-ягъа ппара вея.
Магьа ахиран са 70-исан арайиъ инсан Iайи вардиш хьуная михъди. Гьеме кардихъас мебур аркьа заводари хъара ппара башламиш акьуная мебур адихьас, удигь кIил акьуна ме бизнес э. Агьал инсандин фикир пулухъас, хайирдихъас ппара хьуная.
Ая хъара микропластик агъафра. Ме музе хьуная пластик э. Ме агьал адава ус, гIадава ус адава. ГIелимарис рухарин, нецIварин, хIуьларин хьеттаригI джикIиная микропластик. Ке удигьай ме джикIиф Антлантический океандин хьеттигI Эд Карпентер агъа гIелимдис э 1971 иса. Гьеме кардил ппара муьхIтал хьуне гIелим, мидегьен варха усарихъди рукьуна аяхIел. ХьеттигI микропластик гIай Iари балугъарис дава зарар ирцIандеяф, инсандин сагъвелдисра ппара хIа зарар кея. Ме уха хьеттигIай джандиъ учIай. Къарка-гIубари хьетигI гIая пакетар медузабур э пуна Iелде, хабди мебуривас хIел акьас дахьуна луькIе.
Инсанди фикир акьасе, фадахъуна тIабиIет чиркин дакьас, угасе пуна. Амма джаллабурис ягIайдава, угуна хъара хIа зарар ирцIанди аяф тIабиIетисра, инсандис учисра. ЦIа кихьуна угая арайиъ пластик, кумагIай аттве гьер джурайин зарар кея элементар, мисагI гIая фосген агъа шейъ, хъара ппара зарар ирцIанф. ДегIвин вахттари са джигагьиъ ачикуна инсанар, фосгенин элулди кIес аркьайи.
Инсанари ппара хIа гъалатI аркьая мебурик цIабурар кихьуна гьер усариъ угас аркьагуна: дарариъ, хIеятариъ, бусттанариъ. Мебур угас ахттигьар аяф Iари кьасустти мебурис акьуная пичариъ. Ме пичариъ ая Iу камера, угухаб, аттвере кум сагелай сара хъуруцуна мертт акьуна аттверегъилди. Миштти угугуна зарар вей дава табиIетисра, инсандисра, нахширарисра.
Пластикдин зарарихъас гьер гIелимари акьуная гьер джурайин таджрибар (опыты). Джаллабури чIал сад акьуттари суман агъа пластикдин зарардихъас. Хьин, ягIа ппара Iайи вардиш хьуная пластикдихъди. Дуькандиъ ачушугуна, уха хьеттилас башламиш акьуна, хIа пай шейъэр аяф пластикдикес акьуная къабариъ э.
Гьал фи э ме кардис аркьаф, фуш э къалат пуна суал йисе инсанди? Къалатихъас гъургъучин, ке удигь кIил акьуна, кIилди четинвелариъ, чиркинвелариъ къалат э инсан уч. Са инсадивас хьасттава ме четинвелдин джуваб йис, гьертти училас фикир акьуна кканде фиркьа пуна ме кардис. КьацIра миндавай пластик адихьас четине дуьйилас. Амма хьин алучIуна кканде ме чIукь дехIера хьас.
Сад пеф, ке удигьай хьин алучIуна кканде пластик чукь ишламиш акьас. Ме чукь хьухаб, хье фикирдиъ суалра ахьасттава фадархъагьан, цIа кихьуна угагьан пуна. Мисала аяфе хье: «ТIакьван даркьа усаъ э мерттвел авереф».
Iуд пеф, хьудегьен ппара ахъакьуна кканде инсанарис пластикдин зарарихъас. Джаллабурис ягъар хьас.
Хьибуд пеф, ке ппара инсандин гъилигI ишламиш аркьай пластикдикес гIаяф пакетар э. Гьергелай дуьканди ушудегьен завал ве са цIуд пакетарин. Сагелай файди пакет Iудпегелай гъас алучIайдава. Миштти акьучин, пулусра къайда хьасе, фадархъафра чукь хьасе. Ке ппара бурчIанарил алдеяфра пакетаре. Авала бадрайиъ ахъуна завал акьуна чирхIар гъарефи бурчIандилди, гьал рехIетти икIуна пакетиъ фадихьа. Гьемиштти идегуна хье дуьйин кар ппара четинди ая. Инсанди фикир даркьай учи учис зарар ирцIанди ая.
Луиза Гусукаева
