Хье чIалан хIа пай мегIнибуригI, шаираригI, фиттигI хьучира литин ахттилат гIаве. Ме кардилди хьес аргва хье Дагъусттандин литин мегIна халкьдин арайиъ фидегьен хIа ичин. Лит хъаяф Iари Кавказдин халкьарихъ э. Аве мин гьер джурабур: ирхеттар, джикъеттар, чIичI алеттар, шуьргеттар.
ЧIичI але ирхеттар аликIафи хIейвандил алди рекъуьъ учIагуна. Джикъе шуьргеттар аликIафи хьилаба рекъу верегуна. Авалдин вахттари лап лазим зад и ме хIуьппехъенарис, маларин ккабанарис, гIурчахъанарис. Са чIалалди, ппара хIа дустт и лит байирди аттвере инсандин.
Хье суварин вилаятиъ гIедатин курара зейдайи хъая литухъ. Джигьил хизандиъ кIиркI хугуна гIикIафи ге литигI. Ме кар хIисаб аркьайи зурба кьехIел хьурай агъа чIал.
Идеми кIина икIас гъарегуна суьрил алчархъафи гин учин лит.
Мус хьучира лап хIа савкьат хIисаб аркьафе лит. Нагагь са идеми сасрайис лит багъиш акьучин, гебур хIисаб аркьафи ке цIуппе дусттар.
Сур миллатарин арайиъ мишттин кара уйи, цIакIин ая хулаъди кьасусттира верефи хIа яшунин идеми хъацуна литра. Ме артафи ке батIар мукьуйиъ, агьиланфи ке батIар Iелеттар. Са гагьунилас ирцIанди ме агъсакъалдис чIал. Акьуна учин насихIетара аттушуна вестти аркьафи са лехъун гIунарихъ литра хъами. Джалла маджлисил алдеядегьен джемеIет лекул гъурзанди мин хIавелдис аядегьен чиппин хIуьлмат агваракьас.
Тарих кIвал акьухаб ке удигьай лит аркьай вейи хIуппарин тулаквел (линька) ая вахттуни алайшу хьеярикес. ЯгIар хьуна лит акьас хъучучIуне хье Северный Кавказдин суварин районариъ. Хабди хъучучIуне суварихъди багу иде мукьариъра, Чечняйиъ, Дагъусттандиъ, Кабардайиъ, Имеретияйиъ.
Са агъзурна ерчIу вершна гIуьфцIурпе исаристтегьен аркьай ами мишттин литар. Хабди аттархьуне ацIуна джурешттин ибгIа хъарцаттар, литарин лазимвел чIукь хьуне. Агьалра аркьай аме сур мукьариъ мебур, амма хъарцай андава. Аркьафра гьина э пучин? Ме усттавел хумбарин пеша э. ХIа пай хьес лит аргвай амеф хье Кавказдин миллатарин са хIа ягъ, е дахьучин гIедатин цIакIин, зад хьегуна фурс бадалди аликIуна э. Хъара хIейванар гьикаттар аркьагуна джигьилари хъацуна аве. Авалдин гIедатар, кунар, шейъэр кIвал аркьагуна мишттин усариъ аргва, е дахьучин музеяриъра аргвай аве.
КIилди литар хIа пай аркьаф хIуппалан хьеярикес ичира, гIурчахъанари чиппи кIиная вехIши хIайвандин чIичIикесра аркьафи. ГIурчахъан дава инсандис мишттин лит хъарца ахттигьар алтухъ аяфттавуй. ХIисаб аркьайи мишттин лити душман гъалиб аркьафе пуна.
Авей мебур кIареттара джагварттара. Джагварф гIедат идегъилди аликIай и са цIакIин, са хIаягъ аягуна, са чIалалди, иджвелин рекъерил. Аме найич хьучинра аликIафи кIаре лит. Мебур кедавай джуре гьунарара хъавей литихъ.
Iуьшан вахттуни байирдиъ ая инсандин ахунра и ме лехIефра, угъалигьас, ибхьигьас, рагъугьас джан ухIас чардахра и, зурба кьехIеларис кумак и душманаригьас, Iашаригьас яракь ухIасра. ХIа вакилра и душмандин такрайин гьеларигьас, ханджалин мурзаригьас эскерарин джанар ухIас.
Гъиливар кедавахIела мин кIенакк хIезурди фацанас вей яракь, вахтт хъучадигъилди алайхьуна гIунарилас литра ачукъайи душмандихъай. ДегIвин чуларил йирхIунар хье эскерар литарил алийина гъарефи духттурханабуриъди.
Хьес кIилдибурис ягIа авала хье вилаятиъ фиштти сусар хъадиркIенф ичин. КкичикIуна литикк хIейвандил алийигуна кьацIра аргвафттавуй. Фас пучин сур вахттари литин этеги хIейванра кегьей аргвас артайдавуй.
Iайи герек шейъ и ме авалан вахттари. Агьал хьучин, батIарвелдисдала хъавейдава.
Салихат Малагусейнова
