Агъулар — бицIи миллат э, сасра Дагъусттандиъ ая миллатарихъ хъуттурфуна. КIилди хье райондиъ ая 21 хIур. ХIурара бицIи э, инсанара чIукь амеф. Са ппара хIурар ккеттархьай ая. БицIи ичира район, хьехъ хъая хье чIал, гIедатар, гъилин иш-пешабур, миллатин кунар, мегIнибур, лехъунар, хIаягъар, гъвандин пешабур.
ЧIал: Гъургъа чIал агъуларин багу э лезгибрин чIалас. Хье чIалаъ ая 5 нугъат:
1.чIааринф
2.тпигъаринф
3.гехъуьнаринф
4.кьушанаринф
5.фитIаринф
ЦIайи мактабариъ 1952 исастегье, дарсар ккиланди лезги чIала, хуппай хьуне дарсар Iуьрус чIалалди. Кьанайи, 1992 исалас мич, хьуне мактабариъ агъул чIал.
Лихунар: Авал вахттари инсанарин дуламиш и малар-хIуппар ухIай. Агъулари ппара муфеIэт кеттивайи мебрикес. Якк, некк, мутал, ифал, джар, нис, ччам авейи гьерттин хулаъ. Канетти, алтухъ хьетти масса ирцIанди. Агьалра шагьурариди файшугуна масса йис якк, агъуларинф пегуна джаллабрис кканве. Хье якк иттеф агъай техIриф аркьа джаллабри. Ме кардихъай инсанари кар аркьайи байирдиъра: хуппурариъ, гIарариъ, сувариъ. Хуппурариъ узайи экI, суьл, мух, калтуфар, кьутIар. Завал акьу мехIсуларикес ругIуна аркьайи гIур, муссу. Инсанарин гъилиъ мехIсулар ай гашар хьефттавуйи агъуларис. Гъилин иш-пешабурикес хумбари аркьайи кьвадилкьванар, гвегIенар, тIабрибур. Идемари кьудакьар тIишина кIулар аркьафи.
IуьтIубар: Агъулари ппара ишламиш аркьайи якк, гIур, некк. Якк инсанари Iурдис рукъафи. Рукъу якк гIихьуна аркьафи хIа хинкIар, бицIи хинкIар. Хьураккди ушуна аркьайи гьер джурайин гунивар, кьутIурар, Iуьферар, кьвакIибур. Шиниккварис аркьайи уркьар, бекьелекьер. Ямагарикес аркьафи тIач, умадж, куче-мусу, хIаягъарис аркьайи Iесидабур.
Кунар: Гьер миллатихъ хъая чиппин кунар. Агъуларин хумбари кIилил аликьафи къуч. Къучукк джин аркайи чIарар — цIуппевелра и мертвелра. Кьвакьварилас ахтт алархьу берхIем яIари чIилра ай IирIе кулар хъая шалварихъай. Лекарил алвейи шумар. Идемарин кIилил алвейи бармак, кIучIар кея берхIем, IирIе кулар кея шалвар. Лекарил аликIайи шумар сури тIабрибур, гIунарихъ хъарцайи хIа ккул.
Луиза Гусукаева
