Iуьрус чlалан кIен-кlил аттархьай XI векди. Гьер вахттари аттархьай хъучучlуне цlае чlалар. XVII-XIX векариъ ацlуна инсанар гъургъай хьуне французский, немецкий чlаларилди. Амма хье шаирари ккегъдивайи хье чlал. Гебури агвар аркьайи инсанарис чlалан батlарвел. Ге вахттари гьалдинттис ппара хъудуьхьуьф хьуне lуьрус чlал. XVI векдиъ хьуне микес хlуькуматин чlал. Ацlуна китабар адихьас хъучучlуне ме чlалалди. Са чlукь духlуба ве нугъатра. Гъайша суал lуьрус чlал — миллатин чlал пуна. Те вахттарис тамаша акьугуна, ацlуна джура хьуна ая lуьрус чlал. Английский чlалагlас адина ая гафарар, французский, немецкийдигIас. Гьалдин чlал суманф хьуне микес XX векдиъ. Те вахттунилас хаб ппара джура хьуна адава Iуьрус чlал. Мегунахъас хаб джура хIуькуматариъра ягIар аркьай хъучучlуне lуьрус чlал. Хьин фи чlал ягIар аркьайчинра, фи китаб хурайчинра, фикир аркьайчинра, батlарди ликlичинра, хьин аркьай мидегьен девлетлу lуьрус чlалалди. Советский Союз ами ме чlалан кар и хlуькуматиъ аядегьен миллатарин маслехlет акьас, са усал экьуб. Мишттин чlалар лидегьен ппара адава хье дуьйил. Миштти чlалалди гъургъа хlуькуматар ацlуна ая. 1991 иса Советский Союз хъуссуне, гlайчlу хlуькуматариъ илгуне lуьрус чlал. Белоруссия, Украина, Казахстан, Киргизия, Узбекистан — ме хlуькуматариъ lуьрус чlалалди гьалра гъургъай аме. Гьалдин вахттуни 260 миллион инсан гъургъай ая дуьйил lуьрус чlалалди.

Расим Гучудадов