Мус хьучира джалла инсанарин арайиъ цIакIин э хIа шадвелдин мегIрака, джаллабури акьас алучIа ке хIаягъ суман. Мисалди унархъа кIилди хIурин инсанарисра, гIалашуварисра, дусттарисра.
Авалдин вахттари джигьиларис сад-сад ягIар вейиф гьер джурейин хъай мил акьуна аркьа хIурин курар-лихунарилна, цIакIинаригI и.
Рушавас вейдавуйи дадар-бабарин ахттигьар фадавай шувас вес, нагагь дадна баб хъудавахаб, Iу багунттифас ахттигьар гъуршанди.
Гьемиштти кIиркIасра ахттигьар адавуйи хьир акьас. КIиркIас дадар-бабари гьучихьайи шибер, гIаттивагъилди хьирди акьас. Нагагь кIиркIас учис кьабул вере руш аяхаб, ме кардихъас ми агъайи е цуьппе дусттурас, е ччиччис, мебури агъагъилди дадар-бабарис. Идже батIарди джалла фагьум акьу гIедатар и хье цIакIинарин гIедатар.
Нагагь сус гIаттивухаб, дагIа тухумдин джалла курар ахтармиш аркьай хьуна ая: тухумдин хIавел, девлет, тIул-тIабиIэтар хизанарин.
Сус гIаттивуна арайил хьухаб, кIиркIан баб вейи рушан бабалди ахттигьар гъушанас хъаттиянас вес, ми разивел йихаб э вей хьунаяф рушан хулади ишан кихьаттар.
Сае ягъан гIуьбехъис Iу хIа идеми тухумдигIас гьикайи ишан кихьас сусак. Кьумашра ягълукьра, арсуран тIубулра, чиппинф э пуна ттур йирхIасра цIакIин гъаре ягъахъас маслихIет акьас.
Ме идемар ишан фай верегуна кIиркIан багунттар завал вейи кIиркIан дадан хулаъ, ахъутIуна илгванди ишан кихьас ушуттар адисттегьен, тIалаб лама курарихъасра цIакIинар аркьа ягъра ягIар хьас.
Ишан кихьас ушуттарис разивел йигъилди атуна чипив фая тIубулна ягълукъ, берхIем акьас кьумашра, хIеракат кей вейи хулаъди идже хабар акьас хулаъ гъузуна багу-кIилинттарис.
Авалдин вахттари рушан дадар-бабарис, руш гьикагуна цIакIинин гуни йис кумак ирцIанди кIиркIан хулаас: са чарава, нирхIин чувал, хъуьхъе ччамра са къайда, сае Iеле-ухаттарикесра, мебур кидавай джалла хулан хизанарисра, абабариcна, ададарис савкьатар. Девлетлу иде тухумари ирцIанди къабар къуджагъарикесра.
Рушахъ ахъарта джигьизар хIезур акьас хъучучIайи руш кегъархьугъилди: кьвадилкьванар, ахун-лехIефра, Iурдеккенара, хIа кул, гвегIенарна шевекера. Багун-кIилинттари аркьайи сусас къваркъвар, алийина берхIемар акьас кьумашар, ягълукъар, гьер джуре герек вере задарикес.
ЦIакIин вей хьуная якьу-гIуьфу ягъди. Наврузбегдинра сусан хулариъ джу-джурейи, гьерттин учин хулахъ.
Хулар-хизанарин йиркIвар шад аркьа кардикес э цIакIинар.
Садпе цIакIин гъайку ягъа, багамикести, наврузбегдин хулан хулагъилди алгъушуна макьамчибури фартай хьуная суннайин, дамдамин ун, аркьай хьуна ая мегIнибур, хабар аркьай хIурин инсанарис, нае хулаъ ичин цIакIинин ун гъайхьунаф. Мисал мебур илгванди хьуная джалла халкь завал хьасттегьен хулан хIеятиди. Ме ягъа ругIай хьуна ая нирхIар, аккикIай хьурар, руккайи цIакIинис якк акьас маларна хIуппар.
Агъуларин цIакIин ке удигьая мегIни э «ЦIакIинар»:
ЦIакIинар аркьаттарис
ЦIакIин нубарак хьурай.
Дакьуна аметтарис
СеIет иджеф акьурай.
Iудпе ягъас цIакIинис фера миндай хIезурди аягуна, наврузбег хъай учин къучмабура вей хьуная хулаас, са-сагелай хIуриасра кехIей. Хабди наврузбегдихъас руцас вей хьуная мин чибхарара багу-кIилинттар, сунна, дамдамара фай, ифан тIабакIара алгъийина гьер джуре Iеле-ухаттарикесра ай. Наврузбег алчархьугуна къучмабура хъай, мебурис агьиянди хьуная тIабакIариъ аядегьен Iеле-ухаттара, алучIайи хаб шаб агъай хIуриъди.
Гьучадина аядегьен шибери наврузбегдихъай аркьай хьуная лехъун, арайиъра ихьуна.
Лехъун акьухаб, наврузбегна къучмабур — кьабахъ, удигь — шибер тIабакIара фай мегIнибура аркьай. Джала хъай гьемебур вей хьуная цIакIин аркьа майдандилди, гьемишан мегIракабур, маджлисар гъаре мукьуйихъди хIурин. Мисалди завал вей хьуная ме арайиъ халкь. Ппараттар алгъушуна хулагъарилас хъуланди ахьуная цIакIинарихъ, чиппис иджи агвас цIакIинигI вере шадвеларна тамашибур.
Зуран IурчIе келагъан,
Сус вааласра батIарфе.
ЦIегIуьфудар атIу ваз,
Бег вааласра ухьтанфе.
Наврузбег цIакIин ая мукьуйигьди вей давуйи, вархалас хъуланди эркьва Iу дусттра хъай, цIакIин вере мукьуйилас, мебуригьди гьучагъа Iеле-ухаттарикесра. Амма наврузбегдис IуьтIанасра ухас ахттигьар ахьуна адава.
КIиркIан хулаъ хIа хIуьягара алийина мацарил, руьхьейи нирхIин ашара, гIихьайи садихъди укьарара.
Джалла наврузбегдин багу-кIилинттар хабди вей хьуная алгъихьуна тIабакIара гъиларил Iеле–ухаттарикесра икIуна сусан хулахъдира, аттивас сус мегIракайилди.
ЦIакIин ая мукьуйиъ са мурттуъ сусра гъирхIас аркьайи, сусахъ ахъадина багу-кIилинттарикесра.
Джалла гьемебурин мурад-матлабин тамашибурин курар рази аркьайи.
Сусас цIакIинарис дуьркьанди хьуная батIар багьа берхIем, ире кьумашикес, IирIе гъиливара кеяф, иртIанди арсуран камарара, кIилил сурат даргвагъилди алчихьа джагвар либасара удигьас гьайхьай хьуна ая ягълукъ.
Сус хулаъди ачагъайи аркьай мегIнибур лехъунар. Учин мукь агвар акьуна экьугуна, кIиркIан баба хвашккелди акьуна, ачикIайи мис уьтт, учин мурадин чIалара агъай, атайи хириъ бицIи кIиркIра.
Гьаме сус файди Iуьшуй учин дусттара хъай наврузбег вей хьуная сусалди ширин задарикес тегIем акьас, IуьтIубар акьас.
Сасра ягъан багамис, наврузбег вейи са ададан, е абабан хулаъди, мисаъди завал вей хьуная кIилди багу-кIилинттара макьамчибура, IуьтIу-ухубара лехъунар акьас.
ГIуьбехъихъди мич унархъай хьуная сусасра, джалла багунттари нубат хъихьуна аттивай сус лехъуниди, учин гъилихъаяф ирцIанди хьуная.
АлгъатIубар аркьайиф гьаме мегIракайин лехъванас акьуна сусна кIиркI.
Хьибуд пе ягъас цIакIинар хьухаб, сус гъайи хьеттилди, гвара ахъийина, учин къучма шиберикесра кьунши сусара хъай. Хьеттилди вере рекъди гьучархьудегьенттарис ирцIанди хьуная Iесидана бакъукъ алгьатту кьутIурара, бахттайин кьурцар Iесидайин кьут алийина. Булахилди рукьугуна сусан гвара, адиная шиберин гварара хъай, дуьгIебура хурай ацIас аркьай хьуная шувакк ккея джигьил хьира.
Булахилас верегуна ке удигьай гьучархьу идеми хъаттивуна гвар алартай хьуная хьед гваралас, мурадин идже чIалара агъай. Гвар хъадивуттис гIачархьа кьасусттира хIезур акьуна ая сусан пайра.
Ме ягъан хаб сус хIисаб аркьая ме хуланттарикес идеф.
Кам дахьурай хIурар-хулариас цIакинар, шадвелар.
Батитай Габибулаева
