Сирень агъа Iеламатин батIар тук гьер вахттари ке ппара ккане тук э джемеIетис. Ме тукун удигь гьаяф роза агъа тук э сасра тукарикес. ХIа пай инсанари узуная чиппин бусттанариъ, паркариъ хъара рекъерин багулив ухьтан тукар кегъучIа кутIулар.  ГIуьфу верш исарин кьабахъ хъучучIуне узас гьер джура сиренин тукар. Гьетегунанхаб 2300 джура ниин, формайин хъара гьер джуре рангарин тукар кегъучIагъилди акьуная тукарихъас ахъаджихIаттари.
Сиренин батIарвелдил бахилди уйи инсанар, дуламиш вереттар IV-пе асирдиъ Персиъ, ге ватан э ме тукун. XI-XII асирариъ сирень аттархьуне Китайдиъ, гисаъди хIа кьимат фачийине муфеIэт кеяф идехIела ме тукукес. Къизилиласра кегьей багьа аттархьа ме тукукес акьуная ччам.
Сиренис кьацIра ккан вейдава эхъ ая усаъ, идегуна рагъ киркьва ус гIаттивай кканде хъара кулакра кидиркьвагIилди. Сиренихъ ухьтан ниъ хъая, ухьтан ниъ суман гифас кIес акьас ве элугI гIая микробар, 20 митIри мукь дегьен арайи мертт аркьа эл. Ппараттарис кканве сирень батIар ниихъас, амма хIа пайис ягIайдава ме тукугI токсин гIаяф. Нагагь ппара гагьди ниъ аркьай экьухаб, мункине кIилиъ Iуьр акьас хъучучIуб.
Инсанари фикир аркьа ме тукарин тIулар кетIучин зарар ве сиренис пуна. Кейкенди муфеIэт далара вейдава ме кутIуларикес, сасра иса хъара ппара кегъучIасе тукарин кутIулар.
Джагвар сирень хIисаб аркьа агъу кеяф суман, амма ишламиш аркьа медицинайиъ. Ме тукухъ батIар ниъ хъайчинара амма тIем IуьчIеф э. Гьеме кутIуларикес кегъучIуная джагвар тукарикес, цIабарикес хъара тIурарикес акьуная мазь ишламиш аркьа ревматизмайис, Iуьр алдея усас температура артIа хъара йирхIунар сагъ аркьа. Хуппай ме Iеламатин тукукес акьуная отварари кумак аркьай ве пневмонияйис, туберкулёзис хъара бронхиальный астмайис.
ХIа пай кьимат ая ччамарин, сиреникес акьуная ччам ппара багьа агъа, гин кьимат верш агъзур доллар агъа са килав.
Дуламиш ве ме тук верш истти. Сан акьуна уйи тук ахъуная арайиъ, тукар алди уйи мин кутIуларил цIемуяд агъзур, ге э муяд килав.

Жавгарат Хамазаева