Кунар мус хьучира герек иде шейар э инсандин Iуьмурдиъ

Фурсунис суман хъара кунари джандис мекIил вахттуни ибгIара акьа, кучи ая арайиъ, сарин акьай аве, хъара аликIа кунарилди ягIарве эеси фишттинф ичин: кIвалди амичин, паччагьарин, императорарин, хъара хIа гьуларин кунар ке батIарттар верефи. Дагь заманайи суман, агьалра гьемиштти аме, амма гьалдин заманайин кунар фачикIухаба, кунар суман кьумашара духIуба хьуная.

Авала аликIуная кунарихъ хъуттурфуна ягIар акьас вереф и инсандихъ хизан хъайчин, фи кар, пеша кеяф ичин, нае миллатинф ичин. Ппара миллатар суман, гьегиштти кунарин джурабура ая. Агьал гиштти аликIай андава, кунар фачийиная музеяриъди.

Дагъусттандиъ гьер джуре миллатар ппара ая. Ппара тамаш э зас ацIуна исар ккеттушуна айчиракегьей, мебури, хIурариъ дуламиш вереттари ухIа чиппин чIал, гIедатар са-са хIурари кунаракегьей аликIай аме чиппин гIедатилди. ХIурариъ дуламиш вере инсанари четинди са шартIра адавайчинара акьуна аликIафи чиппил Iеламатин батIар кунар.

Хумбари аликIайи берхIемар, IирIе шавларар, арсуран камарар, ягълукъин кIенаккес аликIафи къуч арсуран манатара кей, ягълукъ аликIуна авейи хиджабис ухшар атагъилди. Суварин дуламиш тIабиIетин гьава духIуба ве. Багамикес шавгьар алве, абкьанис ибгIа ве, хуппай гIуьбехъми мекIилди аве. Нагагь курар акьа арайиъ мекI гъайшичин, хIа хьейин ягълукъ хъучихьайи джандихъ, кIилра, гIунра фарцангъилди. Кьумашара ппара джурабур аверефи: читт, харай, шатланкка, бегIз, сатин, гIетIлас, гуьлмахппуур, бафта, крепдешин, чадура хъара сасрабура.

ХIа пай ишламиш акьафи лен агъа кьумаш, гIулис берхIемар акьас. Гьалдин заманайис Iайи ппара джурабур аттархIуная, кьумашарин суман кунаринра. Гъуршан кьумашарикес, Iари хIуппалан хьеярикес давай хъара сасра нахширин чIичI гIачахъуна дуьркьванфи кунар. КикIафи кунарик, ягълукъарик, батIарвелдис накьишар аркьай кьимат ая гъванар, кепекер, кулагъар.

Къафкъаздиъ гьер миллатарин арайиъ ке Iайи ад ай аликIафи лит. Чеченари, дагъусттанари, кабардинари, грузинари хъара сасрабурира. Лит и гьава идемин гIунин кIилихъас ахтт Iашварихъ рукьадегьенф. Дуьйин фи гьава айчинаракегьей инсандис кумак верефи гикес. Литун хIавеларихъас ишламиш акьас верефи лехIеф суман, кулак ая арайиъ кIурар ирхIуна кехъуна кулак кидиркьвас, амма аликIуна аруцаф хIа пай хIейвандил алеттари и, къикъи идехIела. ХIисаб аркьафи черкеска аликIаф эскерари. Амма сасра миллатарира ппара аликIафи ме кунар. ГьучикIухаб халатис ухшар ата, мухурикк ккея газырница икIа мукьар. Газырница аркьафи ирккуракес хъара кIураникес арсра аларджуна. Са пай барутин гьуркIайи сагелай йирхIас.

Газырар дуьркьанфи ке чIукь ерид, варттиккди суман. ДегIвиъ зурба эскерари силебарилди аттивафи ппаттрумар хIеракат акьуна тупенчиъ икIас. Хъара ге кунарин кIенакк аликIай и ирхе берхIем суманф, хъара IирIе шавлар, чIил, хъара ханджал. Инсандихъ хъуттурфугуна, ке удигьай ул кикIафи ханджалик. Революция ккиркIухаб са пай эмигрантари чиппин кунар файшуне ухIас, кIвалди амилгванас. Ме кунар аликIафи хъара царский армиъ ая къулугъчибури. Чиркеска дуьркьванфи суьве джурайин кьумашикес. Сасра кунарилас, IирIи диркьванфи, аруцас рехIет хьас. Черкескайис ухшар атафи хумбарин кунарира, амма суьве джурайин кьумашикес дикьуттар. Бармакар аликIай вереф и гьер джуьре нахширарин кьудакьарикес хъара ккеларин кьудакьарикесра.

Бармак аликIаф Iари фурсунис давуйи. Бармакин гьававелдихъ хъуттурфуна ягIар аркьафи эеси гъилиъ аяф ичин. Нутрия агъа нахширарикес аркьафи бармакар, шляпабур, пIипIар хъара сасрабура. Шиниккварис аркьафи дадари гIурарин къудакьарикес бицIи бармакар. Лекар аркьафи кьудакьикес ккуккар ккедавай ичиги агъаттар, хуппай Кавказский дегIви ая вахттуни хъучучIуне кIенра ккуккара ккей акьас чакмабур, хъара калушара.

Жавгарат Хамазаева

Свежий номер